Nấm độc tán trắng – Loài nấm nguy hiểm chết người

Một trong những loài nấm nguy hiểm nhất thế giới là Nấm độc tán trắng, hay còn được gọi với tên khoa học là Amanita verna. Nấm có màu trắng tinh toàn thân, và thường được tìm thấy trong rừng vào mùa ẩm ướt. Trong bài viết này, Dược thảo Mailands sẽ cung cấp những thông tin hữu ích về nấm độc tán trắng. Từ đó, bạn có thể nhận biết và tránh ăn phải loại nấm độc này.

Nấm độc tán trắng là gì?

Nấm độc tán trắng có tên khoa học là Amanita verna, và thường được gọi là nấm trò lừa hay thiên thần hủy diệt mùa xuân. Nấm độc tán trắng là họ hàng gần của Nấm mũ tử thần (Amanita phalloides). Giống như họ hàng gần của nó, Amanita verna là thành viên thuộc chi Amanita, họ Amanitaceae, bộ Agaricales. Hơn nữa, Amanita verna còn là một loại nấm basidiomycete cực độc chết người.

• Loài: Amanita verna.
• Chi: Amanita.
• Họ: Amanitaceae.
• Bộ: Agaricales.

Amanita verna cùng với Amanita bisporigera và Amanita virosa được gọi chung là thiên thần báo tử. Ba loại nấm này là những loài đẹp nhất nhưng cũng nguy hiểm nhất.

Nấm độc tán trắng sống ở đâu?

Nấm thiên thần hủy diệt (nấm độc tán trắng) thường xuất hiện ở châu Âu vào mùa xuân. Khác với nhiều loài nấm độc liên quan chặt chẽ khác, Amanita verna không xuất hiện ở Bắc Mỹ. Nấm độc tán trắng là loài nấm rễ, có nghĩa là nó có mối quan hệ cộng sinh (tương hỗ) với cây chủ. Nấm thường mọc cùng với nhiều loại cây rụng lá, cây lá kim và cả cây sồi.

Amanita verna lần đầu tiên được đề cập trong tài liệu khoa học bởi nhà nấm học người Pháp Jean Bulliard vào năm 1780. Nấm độc tán trắng ban đầu được xem như là một loài thuộc Agaricus bulbosus. Ông Bulliard cảnh báo rằng nấm độc tán trắng có thể dễ bị nhầm lẫn với nấm đồng ăn được (Agaricus campestris). 

Tên loài verna có nguồn gốc từ tiếng Latin có nghĩa là “mùa xuân”. Ba năm sau, Jean-Baptiste Lamarck đã công nhận Amanita verna là loài riêng biệt trong Bách khoa toàn thư về Thực vật của ông.

Tìm hiểu thêm: Nấm độc là gì? 9 loại nấm độc chết người cần tránh xa

Đặc điểm của nấm độc tán trắng

Nấm độc tán trắng có màu trắng tinh, từ mũ, cuống nấm đến tận thân và củ.

• Mũ nấm: Nấm thiên thần hủy diệt có mũ rộng khoảng 45 – 65 mm, màu trắng, ở giữa vàng son. Ban đầu, mũ nấm có hình bán cầu, tâm dẹt. Sau khi trưởng thành, mũ nấm sẽ vương ra cho đến khi gần như bằng phẳng. Mũ nấm Amanita verna nhẵn, sáng bóng, khi ẩm hơi nhớt, khô nhanh. Mũ không có đường vân. Thịt mũ màu trắng, dày khoảng 3 – 5 mm trên cuống và tương đối chắc.
• Mang nấm: Mang nấm khi trưởng thành không có lông, màu trắng đến trắng kem. Mang nấm rộng tới 6 mm, hơi không đều ở các cạnh, và có mép kết bông mịn ở những cây nấm còn non.
• Thân nấm: Thân nấm độc tán trắng có chiều rộng khoảng 7 – 13 mm và chiều dài khoảng  85 – 105 mm. Thân nấm hình trụ, màu trắng, đầy rồi rỗng. Thân nấm nhẵn có vảy mịn, có củ tròn mềm ở gốc.
• Vòng nấm có dạng màng, mỏng, giống như chiếc váy. Vòng nấm bền, có một vài đường vân mơ hồ ở mặt trên.
• Volva (lớp màng bọc nấm khi còn non) màu trắng, có rìa khác màu, dạng màng, mọc ra từ đỉnh củ, không có phiến bên trong. Volva dài khoảng 25 – 30 mm.
• Bào tử: Bảo tử của nấm độc tán trắng nhẵn và có hình elip. Bào tử chuyển sang màu vàng trong dung dịch KOH.
• Mùi vị: Amanita verna có mùi hơi nhạt ban đầu, sau đó trở nên hơi khó chịu. Theo một số người đã từng thử ăn nấm độc tán trắng, nó có hương vị khá ngon. Tuy nhiên, bạn tuyệt đối không được ăn thử nếu muốn trả giá bằng sức khoẻ và tính mạng của mình. 

Nấm độc tán trắng – loài nấm nguy hiểm chết người

Độc tính

Nấm độc tán trắng là một trong những loại nấm độc nhất trên thế giới, có liên quan chặt chẽ với các loại nấm độc trắng tinh khiết gây chết người khác. Amanita verna, giống như nấm mũ tử thần, chứa một liều alpha-amanitin gây tử vong và gây suy gan nếu không được điều trị ngay lập tức. 

Theo John W. Rippon, Giáo sư danh dự tại Đại học Chicago về Nấm y học, alpha-amanitin hoạt động bằng cách tấn công từ từ RNA polymerase, một loại enzyme trong gan. Cuối cùng, nó sẽ ảnh hưởng đến hệ thống thần kinh trung ương và thận.

Mặc dù loại nấm này cũng chứa phallotoxin, nhưng những phallotoxin này không độc đối với con người khi ăn vào vì chúng khó hấp thụ.

Độc tính và triệu chứng của nấm độc tán trắng tương tự, nếu không muốn nói là giống nấm mũ tử thần. Tương tự, Amanita verna có liên quan đến một số vụ ngộ độc nghiêm trọng hoặc gây tử vong.

Tìm hiểu thêm: Nấm độc đỏ – Những điều bạn cần biết

Triệu chứng

Không giống như nhiều loại độc tố nấm, Amanita verna không gây ra triệu chứng ngay lập tức. Các triệu chứng tiêu cực bắt đầu xuất hiện trong 6 – 24 giờ sau khi ăn phải loại nấm này.

• Triệu chứng đầu tiên chỉ đơn giản là khó chịu, sau đó là chuột rút dữ dội và tiêu chảy.
• Vào ngày thứ ba, các triệu chứng thuyên giảm, nhưng đây là sự thuyên giảm giả.
• Vào ngày thứ 4 đến ngày thứ 5, enzym tăng cao, gan và thận bị ảnh hưởng nặng nề.
• Các triệu chứng nặng hơn bao gồm suy thận và gan do amatoxin. Lúc này, bạn cần phải thực hiện các biện pháp quyết liệt như ghép gan, nếu không nạn nhân rất có thể sẽ tử vong.

Điều trị

Khi phát hiện người có các biểu hiện của ngộ độc nấm thiên thần hủy diệt, bạn ngay lập tức sử dụng biện pháp cơ học để gây nôn. Sau đó, cho người bệnh uống than hoạt tính với liều lượng 1g/kg thể trọng và uống oresol để bù nước, rồi nhanh chóng đưa họ tới cơ sở y tế gần nhất để cấp cứu, điều trị.

Trường hợp phát hiện muộn, người bệnh đã lên cơn co giật hoặc hôn mê, cần đặt họ nằm nghiêng một bên. Nếu như thấy hơi thở yếu hoặc có dấu hiệu ngừng thở, phải tiến hành hô hấp nhân tạo hoặc sử dụng các phương tiện cấp cứu tại chỗ.

Trong quá trình điều trị, người bệnh ngộ độc nấm tán trắng amanita verna không được phép rời khỏi nơi điều trị và trở về nhà, vì các triệu chứng ngộ độc có thể chưa hoàn toàn biến mất.

Một số phương pháp điều trị điển hình gồm:

• Dùng than hoạt tính hoặc rửa dạ dày.
• Bù nước và điện giải tích cực.
• Một số trường hợp có thể phải ghép gan.

Cách nhận biết một số loại nấm độc

Nấm độc trắng hình nón (Amanita virosa)

• Mũ nấm: Màu trắng, bề mặt nhẵn, khi còn non có hình trứng, trưởng thành có hình nón với đường kính 4-10 cm.
• Phiến nấm: Màu trắng.
• Cuống nấm: Màu trắng, có vòng giống màng ở phần trên gần mũ nấm. Chân cuống có hình củ hành và đế hình đài hoa.
• Thịt nấm: Mềm, màu trắng, mùi khó chịu.
• Độc tố chính: Amanitin (amatoxin), có độc tính cao.

Nấm ô tán trắng phiến xanh (Chlorophyllum molybdites)

• Mũ nấm: Lúc non có hình bán cầu dài, màu vàng nhạt, có vảy nhỏ màu nâu/xám nhạt. Khi trưởng thành, mũ có hình ô hoặc dẹt, đường kính 5-15 cm, màu trắng với vảy mỏng màu nâu.
• Phiến nấm: Lúc non màu trắng, khi già chuyển sang xanh nhạt/xám, nấm càng già màu xanh càng đậm.
• Thân nấm: Màu trắng đến nâu hoặc xám, dài 10-30 cm, có vòng gần mũ.
• Độc tính thấp, gây rối loạn tiêu hóa.

Nấm mũ khía nâu xám (Inocybe fastigiata hoặc Inocybe rimosa)

• Mũ nấm: Hình nón nhọn với các sợi tơ màu vàng/nâu tỏa từ đỉnh đến mép mũ, đường kính 2-8 cm. Khi già, mép mũ chia thành các tia rõ rệt.
• Phiến nấm: Lúc non màu trắng, bám chặt vào thân, khi già có màu xám/nâu và tách ra.
• Cuống nấm: Màu trắng đến nâu vàng, dài 3-9 cm, không có vòng cuống.
• Thịt nấm: Màu trắng.
• Độc tố chính: Muscarin.

Khuyến cáo từ Cục An toàn thực phẩm – Bộ Y tế

Theo khuyến cáo từ Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế), để phòng ngừa ngộ độc nấm độc (nấm độc tán trắng amanita verna), cần lưu ý một số điều sau:

• Không thu hái, chế biến, ăn nấm dại, nấm lạ, nấm không rõ nguồn gốc.
• Phát hiện sớm triệu chứng ngộ độc nấm như buồn nôn, nôn, đau dạ dày, tiêu chảy, nhức đầu, cần đến bệnh viện ngay.
• Không tin vào các quan niệm sai lầm như nấm bị côn trùng ăn không độc, cho gia súc ăn thử nấm hoặc thử nấm bằng thìa, đũa bạc. Nấm chứa amatoxin có thể gây tử vong sau 5-7 ngày và không đổi màu thìa bạc.

Kết luận

Hi vọng những chia sẻ trên đây của Dược thảo Mailands sẽ giúp bạn có thêm những thông tin hữu ích để nhận biết và tránh ăn phải loại nấm độc tán trắng này.